بدن انسان متشكل از ميلياردها سلول است كه همگام با يكديگر ارگان‌ها و اندام‌هاي مختلف را شكل داده و هر يك مسئول انجام يكي از عمليات حياتي هستند. برخي ارگان‌ها نظير دستگاه گوارش وظيفه دريافت و آماده‌سازي غذا را برعهده دارند و برخي مثل دستگاه گردش خون وظيفه حمل و نقل مواد را عهده‌دار هستند. برخي هم مثل كليه‌ها و ريتين دفع مواد را انجام مي‌دهند.

با توجه به گستردگي فعاليت‌هاي حياتي و نيز اعمال جنبي، بسياري از اندام‌ها بيش از يك وظيفه را برعهده دارند. مثلاً كليه بجز دفع مواد زائد تنظيم فشار خون، حفظ تعادل مايعات و مواد معدني لازم و ترشح برخي هورمون‌ها را هم انجام مي‌دهد.

در بين ارگان‌هاي بدن كبد بزرگترين و يكي از مهمترين آنهاست. برخي حتي كبد را معادل قلب دوم مي‌دانند. اين عضو بزرگ و حياتي بين 5/1 تا 5/2 كيلوگرم وزن داشته و حجم عمده‌اي از فضاي سينه و بالاي شكم را اشغال مي‌كند. كبد به علت وظيفه‌اي كه در تنظيم و ذخيره‌سازي مواد غذايي دارد تمام خوني را كه از دستگاه گوارش برگشته و حاوي مواد غذايي است درياقت مي‌كند. به علت همين خون‌رساني وسيع رنگ آن معمولآً قرمز تيره بوده و در بين عوام به “جگر سياه” مشهور است.

كبد كجاست؟

كبد در قسمت بالا راست شكم قرار دارد. مرز داخلي قفسه سينه و شكم را ماهيچه‌اي پرده شكل به نام ديافراگم تشكيل مي‌دهد كه در حالت عادي به صورت گنبدي شكل است. كبد سمت راست و زير اين گنبد را كاملاً اشغال مي‌كند. به همين علت است كه با وجود آن كه كبد ارگاني شكمي است در لمس سطحي زير قفسه سينه لمس مي‌شود و در حالت عادي قسمت بسيار كوچكي از آن به نظر داخل شكم مي‌آيد. اين نحوه قرارگيري باعث شده تا دنده‌هاي تحتاني پوشش محكم و مناسبي براي كبد فراهم آورده و مانع آسيب ديدن آن در اثر ضربات خارجي به شكم شوند.

ساختمان داخلي كبد چگونه است؟

كبد از تعداد زيادي سلول تخصص يافته براي اعمال مختلف ترشحي تشكيل شده است. قرارگيري سلول‌هاي كبد به صورت دسته‌هاي سلولي به دور يك مجراي مركزي است. اين مجرا وظيفه تخليه ترشحات صفراوي كه توسط سلول‌هاي كبد ساخته شده را به عهده دارد. اين مجاري كم كم به يكديگر پيوسته و مجاري صفراوي داخل كبدي را تشكيل مي‌دهند. با توجه به آن كه كبد از نظر ظاهري به دو قسمت (يا لوب) راست و چپ تقسيم مي‌شود، مجاري صفراوي پس از خروج از هر لوب به همان نام خوانده مي‌شوند يعني مجاري صفراوي راست و چپ. اين مجاري خارج كبدي محسوب شده و به يكديگر مي‌پيوندند و مشتركاً به كيسه صفرا تخليه مي‌شوند.

كيسه صفرا كجاست؟

 كيسه صفرا به شكل گلابي معكوس بوده كه تقريباً در قسمت مياني كبد و چسبيده به آن قرار دارد. مجراي كبدي مشترك ترشحات صفراوي ساخته شده در كبد را به كيسه صفرا مي‌ريزد.

وظيفه كيسه صفرا چيست؟

 كيسه صفرا سه وظيفه عمده دارد. اولاً محلي براي ذخيره صفراست. اين ماده مداوماً در كبد توليد مي‌شود ولي فقط توليد ولي فقط در لحظات مورد نياز بايد به داخل روده ترشح شود. بنابر اين كيسه صفرا اين مايع را جمع‌آوري كرده و در موقع مناسب در پاسخ به هورمون‌هاي مسئول منقبض مي‌شود. دومين كار كيسه صفرا انقباض آن در موقع مناسب است كه باعث رانده شدن صفرا به روده مي‌شود. سومين كار كيسه صفرا تغليظ صفرا است. در مدتي كه صفرا در كيسه مي‌ماند مايعات اضافي آن جذب شده و بدين ترتيب كيسه صفرا مانع از دست رفتن حجم زيادي از مايع مي‌شود.

اعمال كبد چيست؟

 كبد بزرگترين غده بدن و كارخانه شيميايي آن است. به جرأت مي‌توان گفت كليه اعمال متابوليكي بدن يا مستقيماً در كبد انجام مي‌شود يا به نوعي تحت تأثير آن است. خلاصه‌اي از اين اعمال به شرح زير مي‌باشد:

1ـ دخالت در هضم و جذب و مصرف مواد غذايي:

تمام خون دستگاه گوارش توسط وريد (سياهرگ) مخصوصي به نام وريد پورت جمع‌آوري شده و وارد كبد مي‌شود. به اين ترتيب تمام مواد جذب شده از لوله گوارشي بايد از كبد عبور كنند. اعمال كبد بسته به نوع ماده غذايي متفاوت است:

الف) چربي‌ها:

هضم و جذب چربي‌ها بيش از ساير مواد غذايي تحت تأثير كبد است. چربي‌ها در آب نامحلول هستند و براي عبور از غشاي روده مي‌بايست به نحوي در آب حل شوند. وظيفه شكستن قطرات بزرگ و لاينحل چربي به قطرات ريزتر به عهده صفرا است. نمك‌هاي صفراوي با ساختمان شيميايي خاص خود چربي را به قطرات ريز تبديل كرده و آنها را موقتاً در آب حل مي‌كنند تا از غشا روده عبور كرده و وارد مجاري لنفاوي شوند. ذرات چربي پس از عبور از مجاري لنفاوي و طي فعل و انفعالاتي وارد كبد شده و در آن جا با پروتئين‌هاي به خصوصي تركيب مي‌شوند. به اين ترتيب براي حمل و نقل يا ذخيره‌سازي آماده مي‌شوند. از باقيمانده چربي‌ها (اسيد چرب) در كبد كلسترول ساخته مي‌شود. كلسترول با توجه به نوع پروتئيني كه به آن وصل مي‌شود وزن‌هاي مولكولي متفاوت داشته كه دو نوع آن HDL (كلسترول با چگالي بالا) و LDL (كلستول با چگالي پايين) مي‌باشند. نقش كلسترول در انسداد رگ‌ها و بروز حوادث قلبي عروقي شناخته شده است. HDL همان كلسترولي است كه در بين مردم عادي به علت نقش محافظتي از روند انسداد رگ‌ها به چربي خوب و LDL به چربي بد معروف شده است.

ب) قندها:

قندها پس از هضم در روده و تبديل به قندهاي ساده وارد خون شده و به كبد منتقل مي‌شوند. در كبد قند از خون جدا شده و مجدداً قندهاي مركب و پيچيده‌تر كه همان نشاسته حيواني (گليكوژن) است توليد مي‌شود. سطح قند خون از نظر شيميايي توسط سلول‌هاي لوزالمعده (پانكراس) كنترل مي‌شود. در صورت تغيير در اين سطح هورمون‌هاي لازم مثل انسولين و يا هورمون‌هاي ديگر ترشح شده و قند را به حالت اول باز مي‌گردانند. بسياري از هورمون‌ها با تأثير بر كبد قند خون را تنظيم مي‌كنند. در صورتي كه قند خون بالا برود هورمون‌هاي پايين آورنده تبديل قند به گليكوژن را تسريع كرده و مانع واكنش برگشت مي‌شوند و اگر قند خون پايين برود هورمون‌هاي بالابرنده قند خون كبد را وادار به تجزيه گليكوژن ذخيره شده كرده و سطح قند را ثابت نگاه مي‌دارند. به اين ترتيب كبد مانند يك انبار قند با كمك هورمون‌ها سطح قند خون را ثابت نگاه مي‌دارد.

ج) پروتئين‌ها:

چنان كه در قسمت‌هاي بعدي اشاره خواهد شد، كبد ساخت و ترشح بسياري آنزيم‌ها و مواد پروتئيني را به عهده دارد. براي ساخت اين مواد احتياج به مواد اوليه پروتئين‌ها يعني اسيدهاي آمينه مي‌باشد. بنابر اين خون دستگاه گوارش كه اسيد‌هاي آمينه را از پروتئين‌هاي غذايي درياقت كرده وارد كبد مي‌شود و در آن جا پس از فعل و انفعالات لازم ساير مواد از اين اسيدهاي آمينه ساخته مي‌شود.

د) ويتامين‌ها:

ويتامين‌ها به دو دسته كلي محلول در آب (مثل ويتامين C و گروه B) و ويتامين‌هاي محلول در چربي (A، D، E و K) تقسيم مي‌شوند. بديهي است كه گروه اول همراه آب و گروه دوم همراه چربي جذب مي‌شوند. بنابر آنچه در قسمت الف اين بخش آمد هضم و جذب ويتامين‌هاي محلول در چربي تحت تأثير كبد خواهد بود. مضاف بر آن ذخيره‌سازي اين ويتامين‌ها به ويژه D و K نيز در كبد انجام مي‌شود. از طرف ديگر ويتامين 12B كه در خون‌سازي و سلامت دستگاه عصبي حائز اهميت بسيار است نيز منحصراً در كبد ذخيره مي‌شود. به همين علت است كه جگر منبع سرشاري از انواع ويتامين‌ها مي‌باشد.

2ـ ساخت آنزيم‌ها و پروتئين‌ها با وظايف گوناگون:

ساخت مواد پروتئيني (مثل آنزيم‌ها، هورمون‌ها و مواد حامل) از اسيدهاي آمينه روند پيچيده‌اي است كه احتياج به اندامك‌هاي خاص و نيز آنزيم‌هاي متعدد و پيچيده‌اي دارد. گرچه هر يك از سلول‌هاي بدن برخي از اين عمليات‌ها را به طور تخصصي انجام مي‌دهند ولي عمده فعاليت‌هاي مربوط به سوخت و ساز در كبد انجام مي‌شود.

الف) آلبومين:

اين ماده پروتئين اصلي در خون بوده و در كبد از اسيدهاي آمينه ساخته مي‌شود. از نظر اندازه جزو پروتئين‌هاي بزرگ محسوب مي‌شود. يكي از وظايف آن حمل و نقل مواد در خون است. بسياري از هورمون‌ها (مثل هورمون‌هاي تيروئيدي) و داروها در خون به اين ماده چسبيده و به اين ترتيب از متلاشي شدن يا دفع شدن آنها توسط كليه جلوگيري مي‌شود. وظيفه ديگر اين پروتئين حفظ مايع داخل رگ‌هاست. در صورتي كه مقدار اين ماده در داخل رگ‌ها پايين بيايد مايع از داخل رگ‌ها به بيرون نشت كرده و به اين ترتيب ورم حادث مي‌شود. با توجه به وظايف مهم و گسترده آلبومين، اين پروتئين در حدود 60% پروتئين‌هاي موجود در خون انسان را تشكيل مي‌دهد. چنان كه اختلالي در كار كبد رخ داده و توليد آلبومين دچار اشكال شود علائم باليني مثل ورم و مشكلات هورموني و غيره ظهور مي‌كند كه در فصول بعدي به آنها اشاره خواهد شد.

ب) عوامل انعقادي:

در صورت از هم گسيخته شدن پوشش رگ‌ها و به وجود آمدن خونريزي سيستمي در بدن فعال مي‌شود كه خون سيال و روان را به ماده جامد لاستيكي به نام لخته تبديل مي‌كند و مانع خونريزي مي‌شود. روند تبديل خون مايع به لخته را انعقاد مي‌گويند. عمليات انعقاد شامل دو بخش سلولي (پلاكت) و پروتئيني (آبشار انعقادي) مي‌باشد. پلاكت‌ها از سلول‌هاي كوچك خون هستند كه در شروع به سرعت جمع شده و مانند يك ميخ سوراخ به وجود آمده در رگ را مي‌پوشانند. براي عمليات انعقاد خون نياز به 13 پروتئين و آنزيم است. آنزيم‌هاي موجود در اين مسير شكل قابل حل پروتئين‌ها را تغيير داده و آنها را تبديل به شبكه پيچيده‌اي مي‌كنند كه مانند تور سلول‌هاي خوني را در خود جمع كرده و لخته را مي‌سازد. اين لخته نهايتاً سوراخ را مسدود كرده مانع ادامه خونريزي مي‌شود.

پروتئين‌هاي انعقادي شامل 13 آنزيم و فاكتور گوناگون است و 4 مورد از مهمترين آنها در كبد ساخته مي‌شود. از طرف ديگر عمليات ساخت اين مواد نياز به ويتامين K دارد كه جذب آن تحت تأثير كبد است. بنابر اين كبد تأثير دوگانه‌اي در روند انعقاد خون داشته و به همين علت زمان انعقاد خون شاخصي از كاركرد كبد مي‌باشد.

ج) آنزيم‌ها:

آنزيم‌ها موادي هستند كه واكنش‌هاي شيميايي را تسهيل و تسريع مي‌كنند. بسياري از آنزيم‌ها نقش انتقال گروه‌هاي شيميايي از يك مولكول به مولكول ديگر را برعهده دارند و به اين ترتيب عملكرد مولكول‌ها را تغيير مي‌دهند. از مهمترين آنزيم‌هاي كبدي مي‌توان به آسپارتات آمينو ترانسفراز (AST) و آلانين آمينو ترانسفراز (ALT) اشاره كرد. اين آنزيم‌ها در داخل و يا در غشاي سلول‌هاي كبدي قرار دارند و وظايف خود را انجام مي‌دهند. تخريب سلول‌هاي كبدي باعث رهايي اين آنزيم‌ها در جريان خون و بالا رفتن سطح آن مي‌شود.

3ـ تصفيه سموم و تبديل آنها به مواد بي‌ضرر:

يكي از وظايف مهم كبد به دام انداخت سموم و تبديل آنها به موادي است كه براي بدن ضرر ندارد. اين سموم به دو گروه كلي تقسيم مي‌شوند:

الف) سموم درون‌زا:

اين گروه شامل سم‌هايي است كه در داخل بدن و در طي عمليات سوخت و ساز بدن ساخته مي‌شوند. از مهمترين اين سموم آمونياك بوده كه طي سوخت و ساز پروتئين‌ها ساخته مي‌شود. آمونياك مضرات زيادي براي محيط داخلي بدن دارد. از جمله باعث تغيير شكل پروتئين‌ها و از بين رفتن عملكرد آنها مي‌شود. اين ماده محيط خون را براي بسياري سلول‌ها مثل گلبول قرمز و پلاكت‌ها نامناسب ساخته و باعث افت عملكرد آنها مي‌شود. برسلول‌هاي مغزي اثر كرده و فعاليت نرمال آنها را مختل مي‌كند و چندين و چند اثر ديگر دارد كه جملگي آمونياك را يكي از خطرناك‌ترين سموم ساخته است. اين ماده پرخطر در كبد و طي عمليات آنزيمي تبديل به اوره مي‌شود كه خطري نداشته و به راحتي از كليه‌ها دفع مي‌شود.

ب) سموم برون‌زا:

در زندگي روزمره و ماشيني سموم بسياري به طور اتفاقي يا بر اثر آلودگي‌هاي زيست محيطي وارد بدن مي‌شوند. سرب حاصل از بنزين در هوا، كلر خالص و يا ساير مواد كلره (كه جهت شستشو به كار مي‌روند) در آب و سموم حشره‌كش و هزاران سم ديگر روزانه وارد بدن مي‌شوند. بسياري از آنها در همان محل ورودي مثل شش و دستگاه گوارش حذف مي‌شوند و برخي ديگر به جريان خون راه مي‌يابند. اغلب اين سموم به علت ساختمان پيچيده‌اي كه دارند فقط در كبد متابوليزه مي‌شوند. خوشبختانه كبد داراي سيستم آنزيمي با قابليت بالايي است كه بسياري از سموم را مي‌تواند خنثي كند. اين سيستم به 450 P معروف است.

يكي از مواد شيميايي كه برخي روزانه و به دلخواه وارد بدن مي‌كنند الكل است. اين ماده به سرعت از مخاطات جذب شده و به كبد مي‌رسد. در كبد فعل و انفعالاتي روي آن انجام مي‌شود تا به مواد بي‌ضررتر تبديل و قابل دفع شود. در صورتي كه حجم الكل مصرفي از حدي بيشتر باشد كبد و سيستم آنزيمي آن توان تصفيه را از دست مي‌هند. بنابر اين مواد خطرناكي از الكل ساخته شده و تجمع مي‌يابند. از اين مواد مي‌توان به استالدئيد كه ماده شيميايي بسيار فعالي است اشاره كرد. اين ماده شيميايي سميت خاصي براي سلول‌هاي كبدي دارد و به اين ترتيب باعث مرگ سلول‌هاي كبدي مي‌شود. بنابر اين مصرف الكل خطر زيادي براي سلامت كبد داشته و امروزه يكي از مهمترين معضلات پزشكي در جهان غرب را تشكيل مي‌دهد.

4ـ متابوليسم داروها:

داروها نيز مثل سموم مواد شيميايي هستند كه از خارج به سيستم دروني بدن اضافه مي‌شوند. بسياري از داروها پس از ورود به خون (چه مستقيم از طريق تزريق و چه از طريق خوراكي) به كبد وارد شده و در آن جا تغيير مي‌كنند. از برخي داروها مواد فعال‌تر ساخته شده و در مقابل بعضي فعاليت خود را از دست مي‌دهند.

بعضي از داروها سيستم‌هاي آنزيمي كبد را فعال‌تر ساخته و در مقابل برخي ديگر فعاليت اين سيستم‌ها را كاهش مي‌دهند از طرف ديگر برخي داروها داراي سميت كبدي مستقيم هستند. از اين گروه مي‌توان به داروي بسيار پرمصرف استامينوفن اشاره كرد كه در صورت مصرف بيش از اندازه و خودسرانه مي‌تواند منجر به آسيب‌هاي سخت كبدي بشود. داروي ديگر نوعي گاز بيهوشي به نام هالوتان است كه باعث درگيري كبد به صورت حاد شده و چند روزي بيمار را گرفتار مي‌سازد.

5ـ شركت در خون‌سازي قبل از تولد:

در دوران جنيني و تا زماني كه هنوز مغز استخوان فعال نشده كبد يكي از مهمترين مراكز توليد گلبول‌هاي قرمز است. پس از تولد يان نقش كمرنگ شده و تأثير كبد در خون‌سازي، فقط فراهم كردن شرايط محيطي مناسب و سهم انداكي از ترشح هورمون خون‌ساز به نام اريتروپويتين است كه فعاليت مغز استخوان را تشديد مي‌كند. در صورت بروز كم خوني‌هاي شديد و مزمن در حدي كه مغز استخوان توان جبران نداشته باشد كبد مجدداً فعال شده و در خون‌سازي شركت مي‌كند. مثلاً در بيماران هموفيلي و تالاسمي بخشي از خون‌سازي به عهده كبد است و به همين علت كبد در اين بيماران بزرگ مي‌شود.

6- از ديگر فعاليت‌هاي كبد مي‌توان به مقاومت در برابر عفونت‌ها، فراهم ساختن سريع انرژي در هنگام ضرورت، ذخيره آهن و غيره اشاره كرد.

با احتساب موارد متعدد و حياتي فوق تقريباً مي‌توان ادعا كرد عملياتي در بدن نيست كه كبد در آن نقش نداشته باشد. به همين علت است كه در صورت وقوع بيماري‌هاي كبدي و از كار افتادن آن اختلالات متعددي بروز مي‌كند. خوشبختانه حجم كبد نسبت به ساير ارگان‌ها بزرگتر بوده و واجد سلول‌هاي متعددي است كه هر يك به تنهايي تمام خصوصيات كبد را دارا هستند. بنابر اين ظرفيت جبران كبد بالا بوده و در صورت از بين رفتن بخشي از آن، باقيمانده سلول‌ها قابليت‌هاي خود را حفظ مي‌كنند. به همين دليل است كه تا مراحل پيشرفته بيماري‌هاي كبدي علائمي بروز نمیکند.

کبد

کبد (Liver) بزرگترین غده بدن است و بعد از پوست بزرگترین عضو بدن است که در زیر پرده دیافراگم قرار گرفته است. کبد در بسیاری از اعمال متابولیکی بدن از جمله پروتئین سازی و سم زدایی شرکت دارد.

80 درصد سلولهای کبدی را هپاتوسیتها تشکیل می‌دهند. هپاتوسیتها ، چربی و قند را ذخیره می‌کنند. علاوه بر این تهیه آلبومین ، پروترومبین و فیبرینوژن به عهده هپاتوسیت است. کبد دارای چهار لوب ناقص جداگانه است که با یک بافت پیوندی بسیار نازک به نام کپسول گلیسون احاطه شده است. سطح آن با صفاق پوشیده شده است. ناف کبد برای ورود رگهای خونی و خروج صفرا بکار می‌آید. دو نوع جریان خون دریافت می‌کند. مقدار زیاد آن از طریق ورید باب (از روده ، معده و طحال) وارد کبد می‌شود و مقدار خیلی کمی خون از طریق شریان کبدی به کبد می‌رسد.

بافت اصلی کبد توسط بافت پیوندی به لوبول تقسیم نشده است. هپاتوسیتها به شکل صفحات سلولی یا تیغه ، در اطراف ، در محور فضای پورت و وریدچه مرکزی قرار دارند. فضای پورت شامل ورید باب ، شریان کبدی و مجرای صفراوی است. علاوه بر این رگهای لنفی و اعصاب نیز در این ناحیه دیده می‌شود. سلولهای کبدی در بدن اعمال زیادی را انجام می‌دهند مانند شرکت در ساختن پروتئینها ، ذخیره سازی مواد مورد نیاز ، اعمال متابولیک ، سم زدایی و غیر فعال کردن مواد مضر و تولید و ترشح صفرا.

اجزای لبول کبدی

فضای پورت (Portal Space)

فضای سه گوشی است که در رئوس لبولهای مجاور دیده می‌شود. هر فضای پورت پر از بافت همبند و حاوی شریان ، ورید و مجرای صفراوی است. ورید موجود شاخه‌ای از ورید باب و شریان موجود شاخه‌ای از شریان هپاتیک است. مجرای صفراوی ، صفرای مترشحه توسط سلولهای کبدی را دریافت می‌کند.

صفحات کبدی

سلولهای کبدی در هر لبول بهم پیوسته و صفحاتی را تشکیل داده‌اند که به صورت شعاعی از مرکز به محیط کشیده شده‌اند. صفحات کبدی توسط سینوزوئیدها از یکدیگر جدا شده‌اند. هر سلول در دو سطح خود با هپاتوسیتهای مجاور و در طح دیگرش با سینوزوئیدها در تماس می‌باشند.

سینوزوئیدهای کبدی (Hepatic Sinussolid)

سینوزوئیدها ، کانالهای عروقی وسیعی به قطر 30 - 10 میکرومتر می‌باشند که در حد فاصل صفحات کبدی قرار گرفته‌اند. خون را از شریانها و وریدهای توزیع کننده دریافت و در مرکز لبول به ورید مرکزی تخلیه می‌کنند.

ورید مرکزی (Central Vein)

در وسط هر لبول قرار گرفته و خون سینوزوئیها را دریافت می‌کند. از نظر ساختمانی سلولهای آندوتلیال پوشاننده ورید مرکزی بوسیله الیاف رتیکولر پشتیبانی می‌شوند.

عروق خونی کبد:

سیستم وریدی کبد

ورید باب یا پورت که 75 درصد خون کبدی را تامین می‌کند حاصل مواد غذایی جذب شده در دستگاه گوارش می‌باشد. این ورید از ناف کبد وارد و انشعابات آن در فضای پورت ، وریدهای پورتال یا بین لبولی نامیده می‌شوند و انشعاب وریدهای پورتال در محیط لبولها منتشر شده و وریدهای توزیع کننده را بوجود می‌آورند. از وریدهای توزیع کننده انشعاباتی به نام وریدچه‌های ورودی خارج و به سینوزوئیدهای کبدی منتهی می‌شود. خون سینوزوئیدها به ورید مرکز لبولی تخلیه می‌گردد. از بهم پیوستن این وریدها ، وریدهای تحت لبولی بوجود می‌آید. از بهم پیوستن این وریدها هم ورید کبدی بوجود می‌آید که آن نیز بنوبه خود ، خون را به بزرگ سیاهرگ زیرین می‌ریزد.

سیستم شریان کبدی

شریان کبدی که شاخه‌ای از شریان سیلیاک می‌باشد، خون اکسیژن‌دار را به کبد حمل می‌کند. شریان کبدی نیز از ناف کبد وارد و انشعابات آن مسیر ورید پورتال را طی کرده و انشعابات نهایی آنها شریانچه‌های ورودی را بوجود می‌آورند که خون خود را به درون سینوزوئیدها می‌ریزند. در سینوزوئیدها خون شریانی و وریدی مخلوط شده و به ورید مرکزی تخلیه می‌شود.

سلولهای کبدی (Hepatocytes)

هپاتوسیتها ، سلولهای بزرگی هستند با یک یا دو هسته که هسته آنها درشت ، کروی ، روشن و دارای هستک مشخص می‌باشند. سلولهای کبدی یکی از پرکارترین سلولهای بدن هستند که هر سلول به تنهایی هم به عنوان یک غده مترشحه داخلی و هم به عنوان یک غده مترشحه خارجی عمل می‌کند. با میکروسکوپ الکترونی ، سلول کبدی دارای شبکه آندوپلاسمی دانه‌دار و صاف بسیار گسترده ، دستگاه گلژی توسعه یافته ، ریبوزومهای آزاد ، میتوکندریهای فراوان و لیزوزوم می‌باشد. سطوحی از سلول کبدی که در مجاورت سینوزوئیدها قرار دارند حاوی میکرویلیهای متعددی هستند و سطح تماس هپاتوسیت با خون را افزایش می‌دهند. سطحی از هپاتوسیت که در مجاورت هپاتوسیت دیگر قرار دارد دارای فرورفتگی ناودان مانندی است که کانالیکول صفراوی را بوجود می‌آورد.

اعمال سلول کبدی:

پروتئین سازی

سلولهای کبدی پروتئینهای متعددی را سنتز و بطور مداوم به خون ترشح می‌کنند که از جمله آنها می‌توان آلبومین ، پروترومبین ، فیبرینوژن لیپو پروتئینها و هپارین را نام برد.

ذخیره سازی

سلولهای کبدی قارد به ذخیره سازی مواد مختلفی می‌باشند که از جمله آنها می‌توان تری گلیسریدها ، گلیکوژن و ویتامینها را نام برد. تجمع چربی زیاد در هپاتوسیتها باعث پیدایش شرایطی به نام کبد چرب می‌گردد که قابل برگشت است.

اعمال متابولیک

از مهمترین اعمال متابولیک سلولهای کبدی ، گلوکونئوژنز یا تبدیل چربیها و اسیدهای آمینه به گلوکز و دآمیناسیون اسیدهای آمینه برای تولید اوره است.

سم زدایی

سلولهای کبدی با استفاده از آنزیمهای شبکه آندوپلاسمی صاف خود و به طرق اکسیداسیون و متیلاسیون ، مواد متعددی نظیر الکل ، استروئیدها ، باربی توراتها را غیر فعال می‌سازند.

ترشح صفرا

تولید و ترشح صفرا از اعمال خارجی کبد می‌باشد. مهمترین اجزای تشکیل دهنده صفرا ، علاوه بر آب و الکترولیتها اسیدهای صفراوی و بیلی روبین می‌باشد. بیلی روبین حاصل از تجزیه هموگلوبین که به صورت غیر محلول در آب و خون وجود دارد، توسط هپاتوسیتها گرفته شده و به صورت محلول در آب درآمده و به کانالیکولهای صفراوی ترشح می‌شود.

ترمیم کبد

با آنکه سلولهای کبدی دارای عمری طولانی هستند ولی قدرت ترمیم (Regeneration) فوق العاده‌ای دارند. بطوری که موشها قادرند 75 درصد کبد خود را در یک ماده ترمیم کنند. با وجود این قدرت ترمیم کبد در انسان محدود است. عاملی که تقسیم سلولهای کبدی را پس از رسیدن به حجم اصلی خود مهار می‌کند، کالون (Chalone) نامیده می‌شود. کالون تولید شده در هر عضو متناسب با تعداد سلولهای تشکیل دهنده آن عضو می‌باشد. در صورت کاهش تعداد سلولها ، کاهش مقدار کالون محرک تقسیم سلولها می‌باشد.

بیماریهای کبد:

یرقان

اختلال در ترشح یا دفع صفرا باعث افزایش بیلی روبین خون و بروز بیماری یرقان می‌گردد. اگر بیماری یرقان در اثر آسیب سلولهای کبدی بروز نماید یرقان هپاتیک نامیده می‌شود. ولی اگر از انسداد مجاری صفراوی مثل تشکیل سنگهای صفراوی یا پیدایش تومور ، ناشی شود آن را یرقان انسدادی می‌نامند. در صورتی که به علت همولیز زیاد گویچه‌های قرمز مقدار بیلی روبین تولید شده به حدی باشد که کبد نتواند همه بیلی روبین را به صورت محلول درآورده و دفع نماید، یرقان را یرقان همولیتیک گویند.

سیروز کبد

این بیماری نتیجه از بین رفتن بافت کبدی و جانشین شدن آن توسط بافت پیوندی است که در آن کبد سفت می‌شود. علت سیروز استعمال مشروبات الکلی ، اختلال مزمن و طولانی دستگاه گوارش و آتروفی حاد زرد کبد است. سیروز کبد با بی‌اشتهایی ، اختلال در عمل هضم ، نفخ شکم ، خارش پوست و یرقان شروع می‌شود. گاه خونریزی مری و استفراغ نخستین علامت سیروز کبد را تشکیل می‌دهد. جهت متوقف ساختن پیشروی بیماری پرهیز غذایی و دادن ویتامین مفید است.

درمان انواع بیماری های کبدی با مصرف شربت گیاهی صددرصد طبیعی

منابع گیاهی مفید برای کبد:

نعناع

کاسنی

آب انگور

توت فرنگی

هویج

شلغم

آب سیب

آب لیمو

کبد

بزرگترين و پيچيده ترين ارگان بدن كبد است. كبدبزرگترين غده بدن نيز محسوب مي گردد. كبد درقسمـت راسـت شكم و زير قفسه سينه درست زير ديافراگم قرار دارد. كبد مخروطي شكل بوده و سطحي صاف، نرم و لاستيك مانند دارد. رنگ آن قهـوه اي متـمـايل بـه قـرمز تـيـره است. كبد از دو بخش بنام لوب بزرگ وكوچك تشكيل يافته است. وزن آن از 1.2 تا 2.5 كيلوگرم متغير بوده و با ابعاد 20 سانـتـي مـتـر طـول در 17 سانتي متر عرض و ضخامت 12 سانتي متر است. قسمت اعظم كبد از سلول هايي موسوم به هپاتوسيت ها تشكيل يافته است. كاركردها و وظايف متعدد كبد آن را به يك عضو بسيار حياتي و مهم تبديل ساخته است. وظايف كبد را ميتوان اينچنين برشمرد:

1- كبد مسئول بيش از 500 كارد كرد حياتي در بدن است.

2-بيش از يك ليتر خون در هر دقيقه از طريق كبد فيلتر ميشود.

3- تفكيك مواد مغذي از مواد زايد. سم زدايي، تجزيه مواد شيميايي و يا تبديل مواد شيمايي سمي و غير قابل دفع به مواد غير سمي و قابل دفع. (متابوليزه كرده و غير فعال كردن سموم)

4- يك كبد سالم قادر است 100 درصد باكتريها و سموم را پيش از آنكه به جريان عمومي خون بدن راه يابند، از بدن دفع كند.

5-در حفظ تعادل و تنظيم هورمونهاي بدن نقش دارد.

6- در ذخيره سازي و متابوليسم چربيها، كربوهيدراتها و پروتئينها نقش دارد.

7- محل ذخيره گلوكز (قند) خون است. كبد گلوكز را تبديل به گليكوژن كرده و در خود ذخيره ميكند. در صورت نياز مجددا گليوكوژن را تبديل به گلوكز كرده و به جريان خون وارد ميسازد.

8- محل ذخيره چربيها، ويتامينها (به ويژه ويتامينهاي A,D,E,K,B12)، املاح معدني (آهن، فولات، مس) و ساير مواد مغذي.

9- كبد يك كارخانه بيوشيمايي است:

* سنتز آلبومين: پروتئيني كه تبادل آب ميان خون و بافتهاي بدن را تنظيم ميكند.

* سنتز كلسترول: كبد تمام كلسترول مورد نياز بدن را ميسازد.

* سنتز فاكتورهاي انعقاد خون.

* ساخت گلوگز از برخي آمينو اسيدهاي خاص، گليسرول و لاكتات.

* سنتز گلوبين: بخشي از هموگلوبين خون.

* سنتز فاكتورهاي ايمني سيستم ايمني بدن.

* سنتز فسفوليپيدها و ليپوپروتئينها-سنتز تريگليسيريدها از اسيدهاي چرب و گليسرول.

10- كـبد صفرا را ترشح ميكند. صفرا مايعي زرد متمايل به سـبـز اسـت. صفرا وظيفه كمك به گوارش و جذب چربيها و دفـع مــواد زايد را بر عهده دارد. تركيبات عمده صفرا شامل كلـسترول، فسـفوليپـيـدها، بـيـلي روبـيـن و املاح صفراوي

اسـت. صـفـرا از طـريـق مجاري متعدد صفراوي كبد ابتدا در كيسه صفرا ذخيره شده و پس از مصرف مواد غذايي حاوي

چــربي به روده كوچك تخليه ميگردد. كيسه صفرا يك ارگان گلابي شكل بوده كه به كبد متصل است.

11- زدودن بيلي روبين از خون. طحال مسئول انهدام گلبولهاي قرمز فرسوده و پير است. از انهدام هموگلبوبين گلبولهاي قرمز ماده اي زرد رنگ بنام بيلي روبين پديد مي آيد. اما اين بيلي روبين نا محلول در آب در كبد به بيلي روبين قابل دفع تبديل ميگردد.

12- دفع آمونياك. آمونياك حاصل از تجزيه پروتئينها يك ماده سمي خطرناك است كه كبد با تبديل آمونياك به اوره اين ماده سمي را از طريق ادرار از بدن دفع ميكند.

13- كبد تصفيه خانه و پالايشگاه بدن است. هر چيزي كه ماميخوريم، مياشاميم، تنفس ميكنيم و يا با پوستمان تماس مي يابد سرانجام به كبد مان ميرسد. كبد وظيفه تصفيه آلايندهاي هوا، آفت كشها، دود سيگار، مواد شيمايي، الكل، مواد مخدرو تمام داروهاي مصرفي ما را بعهده دارد. اگر كبد وجود نداشت داروها براي هميشه در بدنمان باقي ميماندند و الكل هيچگاه از بدن دفع نميگرديد.

14-در 3 ماه نخست بارداري توليد گلبولهاي قرمز در جنين منحصرا توسط كبد صورت ميگيرد. از هفته 24 بارداري به بعد مغز استخوان اين وظيفه را بعهده ميگيرد.

* بد كاركردن، سوء تغذيه و استرس بيش از حد به كبد ريشه اكثر بيماريهاست.

* تمام خون برگشتي از دستگاه گوارش كه حاوي مواد غذايي است ابتدا به كبد ميرود. بنابراين تمام غذايي كه ما ميخوريم توسط كبد پردازش ميشود.

يك مطلب جالب درباره كبد:

كبد از مقاومت، قدرت بازسازي و ترميم خارق العاده اي برخوردار است. هرگاه كبد 80 تا 90 درصد سلولهايش را نيز از دست بدهد باز هم قادر است به وظايفش عمل كند. همچنين كبد قادر است خودش را بطور كامل احياء و باز سازي كند. حتي اگر بخش عمده كبد با عمل جراحي برداشته شود، كبد پس از چند هفته قادر است كاملا خودش را بازسازي كند. از اين رو در پيوند كبد تنها لوب بزرگتر كبد فرد سالم به بدن فرد دريافت كننده پيوند زده ميشود كه پس از چند هفته هم اهدا كننده و هم دريافت كننده كبدشان بازسازي ميگردد. اما كبد فنا ناپذير هم نيست. سمومي مانند الكل، برخي داروها و ويروسهايي همچون هپاتيت B و C ميتوانند آسيب دائمي به كبد وارد سازند.

بيماريهاي شايع كبد:

1- هپاتيت: هپاتيت به التهاب كبد اطلاق ميگردد. عامل اين التهاب ميتواند ويروسي، باكتريايي، برخي داروها و يا ضربه مكانيكي باشد. اما از اين ميان هپاتيت ويروسي از همه شايع تر و خطرناكتر است. هپاتيت A وE از طريق آب و غذا، هپاتيت B از طريق خون- مايعات بدن-رابطه جنسي محافظت نشده-سوزن و سرنگ مشترك-مادر آلوده به جنين انتقال مي يابد. هپاتيت B مانند ويروس HIV انتقال مي يابد اما بسيار آسانتر از آن بطوري كه ويروس هپاتيت B از طريق بزاق دهان نيز به آساني انتقال مي يابد. اگر بر حسب تصادف سوزن سرنگ فرد مبتلا به ويروس HIV در پوستتان فرو رود احتمال مبتلا شدن شما به اين ويروس 1 در 2000 (0.2 درصد) ميباشد اما اگر فرد مذكور مبتلا به هپاتيت B باشد احتمال مبتلا شدن شما به، 1 در 4 (25 درصد) كاهش مييابد. هپاتيت C نيز عمدتا از طريق خون انتقال مي يابد.

2- كبد چرب: به تجمع سلولهاي چربي در كبد اطلاق ميگردد. كبد چرب در افراد چاق و ديابتي بيشتر مشاهده ميگردد.

3- سرطان كبد:در اين حالت تكثير سلولهاي كبدي سريعتر از حالت معمول انجام ميگيرد. هپاتيت B و C شانس ابتلا به سرطان كبد را افزايش ميدهند.

4- سيروز كبدي(تنبلي كبد): آسيب پيشرفته به كبد سيروز كبدي ناميده ميگردد. در اين حالت بافت طبيعي كبد به يك بافت‌جوشگاهي‌تبديل ميگردد. سيروز كبدي موجب ميگردد تا كبد ديگر نتواند خودش را ترميم و بازسازي كند به همين خاطر كبد بتدريج از كار مي افتد. پيوند كبد تنها راه درمان سيروز كبدي ميباشد. مصرف زياد مشروبات الكلي، هپاتيت B و C، و بيماريهاي خود ايمني از عوامل ايجاد كننده سيروز كبدي ميباشند. در زير ميتوانيد تصوير كبد سالم (راست) و سيروز كبدي(چپ) را مشاهده كنيد.

5- سنگ كيسه صفرا: به وجود سنگ در كيسه صفرا اطلاق ميگردد. سنگ كيسه صفرا عمدتا ازبلورهاي كلسترول تشكيل يافته است اما در اين سنگها املاح صفراوي و كلسيم نيز مشاهده ميگردد. رژيم غذايي پر چرب و كم فيبر، اضافه وزن و چاقي و قرصهاي ضد بارداري از عوامل بروز سنگ كيسه صفرا ميباشد.

6- يرقان(زردي): به افزايش غلظت بيلي روبين خون اطلاق ميگردد. يرقان موجب زرد شدن پوست، سفيدي چشمها و غشاء مخاطي دهان ميشود. اين رنگ زرد در موارد شديد تر به قهوه اي ميگرايد. انسداد مجاري صفراوي، بيماريهاي خوني (مانند كم خوني)، نارسايي هاي كبدي، نقصهاي ژنتيكي و هپاتيت ويروسي از عوامل بوجود آورنده يرقان ميباشند. مصرف غذاها و مواد شيمايي حاوي مقادير زياد بتا كاروتن مانند هويج نيز باعث زردي پوست ميشود اما سفيدي چشم در اين حالت زرد نميشود. يرقان فيزيولوژيك در نوزادان تازه متولد شده يك امر طبيعي و بي خطر ميباشد. اين زردي از روز دوم و پنجم تولد در نوزاد بروز كرده و حداكثر تا دو هفته باقي ميماند. علت زردي فيزيولوژيك تغييرات خوني و عدم تكامل كامل كبد نوزاد مي باشد. اگر زردي پس از هفته نخست تولد در نوزاد بروز كند ممكن است بعلت شير مادر باشد كه مي‌بايست شير مادر براي چند روز قطع و سپس مجددا آغاز گردد. (البته زردي نوزادان را حتما با پزشك متخصص خود در ميان بگذاريد) زردي نشانه بيماريست است و نه يك بيماري.

علايم خوب كار نكردن كبد به قرار زير ميباشد:

1- عدم تحمل غذاهاي چرب و ادويه دار.

2- افزايش وزن.

3- سردرد تكرار شونده.

4- سوء هاضمه.

5- يبوست مزمن.

6- ضايعات پوستي: اگزما، پسوريازيس و جوش دانه ها.

7- طعم فلزي در دهان.

8- تورم و يا درد شديد شكم.

9- اختلالات رود ه اي، سينوسي و آلرژيك.

10- سيستم ايمني ضعيف.

11- پيري زود رس.

12- خستگي مزمن.

‌- خونريزي و يا كبود شدن سريع پوست.

14- ادم(خيز) پاها. (تجمع پاها از مايعات)

15- مدفوع آغشته به خون و يا قير مانند و يا مدفوع كم رنگ.

16- ادرار خيلي تيره.

17- خارش طولاني مدت پوست.

18- بي‌اشتهايي، تهوع و استفراغ و علائم شبيه آنفلوانزا.

راههاي محافظت از اين ارگان حياتي:

1- از مصرف مشروبات الكلي و مواد مخدر اجتناب ورزيد.

2- هرگز داروها و مواد مخدر را با الكل نياميزيد. مصرف همزمان استامينوفن و الكل براي كبد بسيار سمي بوده و به آن آسيب جدي وارد ميسازد.

3- مصرف بي رويه استامينوفن و ساير مسكنهاي درد مانند TYLENOL (به غير از آسپرين) براي كبد مضر ميباشد.

4- حتما خود را در مقابل ويروس هپاتيت B واكسينه كنيد.

5- داروها نيز سم محسوب ميشوند. بنابراين از مصرف خود سرانه آنها بپرهيزيد. داروها را با تجويز پزشك مصرف كرده و ميزان دوزمصرفي انها را افزايش ندهيد.

6- از مصرف بيش از حد ويتامين هاي محلول در چربي مانند A,D,E,K بپرهيزيد.

7- از مصرف غذاهاي پر چرب بپرهيزيد. كبد تمام كلسترول مورد نياز بدن شما را ميسازد.

8- وزن خود را كنترل كنيد. چاقي شما را مستعد بيماريهاي: كبد چرب، هپاتيت و سيروز كبدي ميكند.

9- بهداشت فردي را رعايت كنيد.

10- از مصرف داروهاي غير ضروري اجتناب ورزيد. از مصرف همزمان چند دارو با هم خودداري كنيد مگر با تجويز پزشك.

11- مصرف ويتامين C و چاي سبز براي سلامتي كبد مفيد است.

12- مصرف غذاهاي سرخ كرده، آماده(فست فود) و روغنهاي جامد را به حداقل برسانيد.

13- از غذاهاي پرچرب،خيلي شيرين و يا شور بپرهيزيد.

14- از روبوسي افراد غريبه خودداري كنيد.

15- بطور منظم ورزش كنيد.2 تا 3 روز در هفته فعاليت بدني داشته باشيد.

16- مصرف غذاهاي پر فيبر را افزايش دهيد مانند: سبزيجات، ميوه ها، برنج، غلات و دانه هاي كامل.

17- هرگز به سرنگ و سوزنهاي دور انداخته شد دست نزنيد.

18- بخارات حاصل از رنگها، حلالها، تينرها، چسبها، اسپري هاي رنگ، اسپري هاي آفت كش و حشره كش همگي سمي هستند. بنابراين هنگام سمپاشي، استفاده از اسپري حشره كش ورنگ كردن حتما از ماسك استفاده كرده و از تهويه مناسب اتاق مطمئن گرديد. همچنين براي جلوگيري از تماس يافتن اين گونه مواد شيمايي با پوست حتما از دستكش، كلاه و ماسك استفاده كنيد.

19- از آميزش جنسي محافظت نشده و به اشتراك گذاشتن سرنگ و سوزن اجتناب ورزيد.

20- هپاتيت B و Cدرمان نشده منجر به سيروز كبدي، سرطان كبد و سرانجام پيوند كبد ميگردند. بنابراين چنانچه جزو آن دسته از افرادي ميباشيد كه در معرض اين بيماريها قرار داريد حتما واكسن هپاتيت B را تزريق كنيد و بطور منظم هم تست هپاتيت را انجام دهيد. افراد زير بيشتر در معرض ابتلا به هپاتيت ميباشند:

* افرادي كه از داروهاي داخل وريدي استفاده ميكنند.

* معتاداني كه از سوزن و سرنگ مشترك استفاده ميكنند.

* زنان و مرداني كه شريك جنسي متعدد دارند.

* كاركنان آمبولانسها، پرستاران، آتش نشانان، افسران پليس و غسالها.

نكاتي در مورد كبد

براي حفظ سلامتی كبد از مولدات سودا مثل بادمجان (مخصوصاً سرخ شده آن) و نيز غذاهای بسيار گرم و محرک و پرانرژی مثل چربی‌ها، سرخ كرده‌ها و مواد رنگی مثل انواع نوشابه‌های رنگ دار بايد پرهيز شود.مشروبات الكلی خود يكی از مضرترين نوشابه‌ها برای كبد است.

ريشه كاسنی برای انواع دردهای كبدی مفيد است و در مزاج‌های گرم سكنجبين مفيد می باشد.

در مزاج‌های سرد، داروهای گرم و عسل و در مزاج‌های گرم، سكنجبين و تخم ترشک و آب انار مفيد است.

براي رفع انواع ورم‌ها، بوره ارمنی را با بابونه آميخته، در‌ آب جوش حل نموده و ضماد شود. شربت هليله، شربت گل سرخ، شربت گل بنفشه براي پاكسازی بدن از املاح و جرم اضافی بسيار نافع است (مثل املاح صفراوی).

چاقی گوشتی از آثار گرمی و تری كبد است.

چاقی با چربی زياد از آثار سردی و تری كبد است.

لاغری مفرط از آثار گرمی كبد است.

پيدايش برجستگی‌های عروق از آثار گرمی كبد است.

پوشيدگی عروق از آثار سردی كبد است.

تيرگی پوست و بدن از آثار سردی و خشكی كبد است.

كسانی كه مي‌خواهند طحال سالمی داشته باشند بايد از مولدات سودا پرهيز نمايند.

براي درمان ورم طحال روزانه 5 گرم مغز ناخنک، 5 گرم افسنطين را جوشانده، صبح و عصر ميل شود. در گرم فرجان آب كاسني يا عرق آن رزوي سه استكان ميل شود. و يا باديان و شكر (10 گرم باديان در 20 گرم شكر) مصرف شود.

محمد زكرياي رازی: (انجير را شب در سركه خيس كرده هر روز صبح 7 عدد ناشتا ميل شود).